Ángeles Alvariño, a gran oceanógrafa galega

María Ángeles Alvariño González naceu en Serantes (Ferrol) o 3 de outubro de 1916. Foi unha nena intelixente e curiosa que aos tres anos xa lía e aprendía solfeo e piano. O seu gusto pola lectura leváballe a explorar con asiduidad a biblioteca do seu pai, o doutor Antonio Alvariño Grimaldos, onde gozaba especialmente dos seus libros de historia natural. En 1933 terminou o Bachillerato Universitario en Ciencias e Letras na Universidade de Santiago de Compostela, coas disertaciones:Insectos Sociais e As mulleres no Quixote.

En 1934, trasladouse á capital para iniciar os seus estudos de Ciencias Naturais na Universidade de Madrid pero estes víronse interrompidos polo comezo da Guerra Civil. Durante o periodo de pechadura das aulas, aproveitou para mellorar o seu nivel de francés e empezar a aprendizaxe do inglés, o que resultaría fundamental para a súa futura carreira investigadora nos Estados Unidos. No concernente á súa vida persoal, en 1940 contraeu matrimonio con Eugenio Leira Manso, capitán da Mariña de Guerra Española e Cabaleiro da Real e Militar Orde de San Hermenegildo. Ambos tiveron unha filla, María dos Anxos Leira Alvariño, que se convertería nunha coñecida arquitecta e urbanista.Cando finalmente reabriuse a universidade, Anxos proseguiu os seus estudos, licenciándose, en Ciencias Naturais, en 1941. Durante os sete anos seguintes impartió clases en diversos colexios universitarios do Ferrol. En 1948, o seu marido foi destinado ao Instituto Español de Oceanografía (IEO) de Madrid e Anxos incorporouse como becaria. O IEO, oficialmente, non admitía mulleres, pero a calidade do labor investigador de Anxos foi tal que decidiron admitila en 1950. Dous anos máis tarde conseguiu, por oposición, unha praza de bióloga oceanógrafa no Instituto Español de Oceanografía de Vigo.

Os seus primeiros traballos apareceron no Boletín do IEO e versaron sobre temas e áreas xeográficas moi diversas: as incrustaciones mariñas nos cascos dos buques, o zooplancton (de Terranova, do Mediterráneo occidental e do Atlántico) e as pesquerías. A súa última publicación co IEO foi o monográfico ?Os quetognatos do Atlántico, distribución e notas esenciais de sistemática? (1969). Dita obra abarca o estudo do material biolóxico obtido entre os anos 1952 e 1965, que cedera ese organismo e outras institucións estranxeiras. Nas súas páxinas, descríbense unha treintena de especies cunha revisión dos carácteres morfológicos esenciais das mesmas, ilustracións detalladas e notas complementarias sobre os diferentes estados de madurez sexual.
 En 1953, concedéuselle unha beca do British Council para realizar investigacións sobre zooplancton no Laboratorio de Plymouth, baixo a dirección de Frederick S Russell e Peter. C. Corbim. Anxos converteuse na primeira muller a bordo dun barco británico de investigación en calidade de científica e iniciouse no estudo de varios grupos de predadores zooplanctónicos e no ictioplancton (ovos e larvas de peixes), con mostras de auga do golfo de Vizcaya e da canle da Mancha. Descubriu no plancton a un quetognato indicador de augas costeras templado-cálidas do Atlántico E (Sagitta friderici) e abundantes ovos e larvas de sardina en áreas tradicionalmente de pesca do arenque.

Tres anos máis tarde recibiu unha subvención da Comisión Fullbright para continuar as súas investigacións sobre zooplancton no Instituto Oceanográfico Woods Hole de Massachusetts baixo tutélaa de Mary Sears, zooplanctóloga experta en sifonóforos e presidenta do primeiro congreso oceanográfico dos Estados Unidos. Esta, impresionada coa súa obra, recomendouna para ocupar un posto no Instituto Scripps de Oceanografía, na Jolla, California, onde permaneceu ata 1970 analizando miles de mostras de plancton obtidas nos océanos Atlántico, Pacífico e Índico. Moitas das mostras procedían do área de California, xa que naquela zona levábanse a cabo muestreos mensuales de plancton trala desaparición da sardina de California en 1948 e da industria conservera rexional. Anxos recordaba que ao chegar a Scripps: ?Atopeime cun océano de mostras de plancton para estudar, e iniciei con ansia e entusiasmo eses estudos coas coleccións obtidas nese ano?. Como homenaxe á institución e aos anos consagrados a ela, dedicoulle unha nova especie descuberta (Sagitta scrippsae) que é unha indicadora moi útil das augas frías procedentes do Norte (Corrente de California) que se estendían extensamente no verán cara ao Sur. Pero separadamente do estudo da repercusión nas correntes e a dinámica oceánica, atopou tempo para doctorarse en Ciencias pola Universidade de Madrid coa tese: Os Quetognatos do Atlántico. Distribución e Notas Esenciais da  Sistemática.
Ángeles Alvariño deixounos como legado máis dun centenar de artigos científicos en reputadas revistas españolas, norteamericanas e sudamericanas, así como monografías, capítulos de libros e un libro sobre a historia das expedicións científicas españolas. O seu impacto na bibliografía internacional tradúcese nunha media dunhas 8,8 citas anuais, repartidas en diferentes aspectos relacionados coas especies predadoras do plancton e o seu incidencia sobre os ovos e larvas de peces.
https://youtu.be/PZSqyampxVY
https://youtu.be/Ur3QmHDAgyQ