María Teresa ,química

A María Teresa Toral pódella definir desde moitos puntos de vista. Alúdese a ela, desde o xeográfico, como española, pero tamén como mexicana. E desde o da súa dedicación, como científica e como artista. En calquera dos campos, os seus biógrafos falan dela como unha muller exemplar, e a pesar de todo, como se pode ler na contraportada do libro que lle dedicou Antonina Rodrigo, incomprensiblemente, o seu nome é aínda irrecoñecible e a súa vida silenciada. “Se Teresa Toral fose americana xa habería unha película de ela”, asegura a autora nunha entrevista. No Ano Internacional da Química, conmemorado o pasado 2011, M. Carmen Toro Muñiz e Isabel M. Toro Muñiz, dedicáronlle un artigo en revístaa Pasaxe á Ciencia no que aseveraban que María Teresa, a terceira de sete irmáns, naceu un 20 de maio, nun fogar de tradición literaria, no Madrid de 1911. Filla do notario José Toral, e dunha nai culta que adoraba a música aínda que non estudou porque non era costume na época, desde pequena cultivou as súas afeccións artísticas centradas, naquel tempo, na pintura, o estudo da música e en arrincar melodías ao seu piano. Educouse, coas súas dúas irmás maiores, Carolina e Concha, nun colexio francés, o que lle permitiu aprender o segundo dos cinco idiomas que dominaría, e terminou o bacharelato cunhas notas extraordinarias e coa decisión de dedicarse á ciencia.

María Teresa Toral Peñaranda ía converter na primeira universitaria da familia e o seu pai aconselloulle que estudase farmacia, unha carreira apropiada e práctica para unha muller, segundo dicía. A María Teresa, a carreira de farmacia quedábaselle pequena, como demostrou cando propuxo ao seu pai, non só cumprir a súa vontade, senón estudar ao mesmo tempo Ciencias Químicas, carreira que terminou en 1933 con sobresaliente e Premio Extraordinario. Ao longo dos anos de universidade, ademais de loitar coas dificultades de sacar adiante dúas licenciaturas á vez, tamén tivo que facelo co rexeitamento dos seus propios compañeiros de estudo. A brillantez de María Teresa Toral levouna a ingresar, da man de Enrique Moles, no Instituto Nacional de Física e Química, coñecido na época como Instituto Rockefeller pola fundación que financiou a construción e equipamento do edificio onde se asentaba, e levaría a María Teresa a escribir o seu nome na nómina da chamada Idade de Prata da Ciencia Española (1906-1936). O equipo humano de Moles era recoñecido a nivel mundial pola súa precisión na determinación fisicoquímica de pesos moleculares e atómicos, e xunto con el, que regresara de Alemaña coa clara idea de que os seus alumnos deberían ser capaces que construír os seus propios aparellos de medición, dada a precaria situación dos laboratorios españois, determinou en 1933 as curvas de presións de vapor do nitrobenceno. Precisamente, o tema do seu doutoramento en Ciencias Químicas foron as relacións moleculares do CO2, Ou2 e N2Ou e os pesos atómicos do carbono e do nitróxeno. A súa prometedora carreira debería levala a Londres, en outubro de 1936, para iniciar alí estudos de isotopía, para o que xa tiña concedida unha bolsa, pero a sublevación militar dese mesmo ano ía dar ao traste co progreso da súa traxectoria científica, como acabou coas vidas e esperanzas doutras moitas persoas.

Naquela España na que se castigaba por igual a quen mostraba simpatías por un bando que a quen non o facía por ningún, foi acusada, xunto a un grupo de compañeiros, de utilizar as dependencias do Instituto Nacional de Física e Química para a produción de armas de guerra para a República, polo que se enfrontou a un xuízo político no que resultou condenada a doce anos de prisión, ao mesmo tempo que outros científicos do Instituto, incriminados “por ser de esquerdas”. No cárcere de Vendas, onde ingresou o 13 de xuño de 1939, viviu algúns momentos imposibles de esquecer. Antonina Rodrigo recolle en “Unha muller silenciada” a súa desgarrador testemuño sobre os fusilamentos, as torturas e as penurias dos cárceres franquistas.

Noutra pasaxe, reproducido nunha entrevista realizada por Elena Poniatowska en 1972, relata como naquel ambiente de represión total, as mulleres regresaban torturadas dos interrogatorios, se é que regresaban, porque tampouco estaban a salvo dos fusilamentos. Non pasara un mes do seu ingreso en prisión cando foron asasinadas as que logo se coñecerían como “As 13 Rosas”. O hacinamiento na prisión, pensada para 600 persoas, e onde chegaron a concentrarse varios miles; e a fame, o rancho era apenas un cazo de auga quente que nos mellores días, “porque así nos enchía máis”, contiña lentellas con bichos, son outros testemuños recolleitos por Antonina Rodrigo, das inhumanas condicións de vida de quen recibía unha condena.

No cárcere, fixo válidos os seus anos de formación científica e farmacéutica e dedicouse, xunto con outras presas, ao coidado das internas e os seus fillos, de quen falsificaba a idade para que puidesen pasar máis anos coas súas nais, tal era a situación que lles esperaba no exterior. Tras saír, en 1942, abriu unha farmacia en Madrid, un punto de encontro e de apoio encuberto aos guerrilleiros antifranquistas da capital. É precisamente nese ambiente de clandestinidade onde atopa o amor, baixo unha identidade falsa, e onde, nun país no que medran, ou sobreviven, quen denuncia, tamén atopa de novo o cárcere, traizoada por ese mesmo amor. O 1 de decembro de 1945 volveu ingresar no cárcere de Vendas, esta vez co peso dunha posible condena á morte sobre a súa cabeza. A mobilización internacional que fixo chegar ao réxime franquista millóns de cartas e miles de telegramas reclamando a liberdade para a científica Toral e outras compañeiras de cativerio; as visitas ao cárcere de destacas figuras do laborismo inglés, entre elas algunha deputada; as referencias á súa situación na prensa mundial e a presenza de observadores internacionais, como a Premio Nobel de Química Irene Joliot- Curie na vista oral onde denunciou as torturas ás que fora sometida, xunto co fin da Segunda Guerra Mundial, motivaron que a inicial petición de pena de trinta anos de cárcere fose rebaixada a dous, que pasou na Prisión Central de Mulleres de Segovia.

 

https://youtu.be/ReVbCdyJT0Q