Sonia Kovalévskaya

Sonia Kovalévskaya foi unha matemática rusa do século XIX, que para poder estudar na universidade tivo que saír fóra de Rusia, pedir permisos especiais para asistir a clase e solicitar clases particulares a ilustres matemáticos. Despois de obter o doutoramento en matemáticas, a pesar de que ningunha universidade en Europa admitía a unha muller como profesora, conseguiu selo na entón recentemente creada Universidade de Estocolmo. As súas investigacións céntranse na análise matemática. O seu nome pasou á historia polo Teorema de Cauchy- Kovaleskaya. A súa especialización, polo que na súa época foi coñecida en toda Europa, era a teoría de funcións abelianas. O seu traballo sobre os aneis de Saturno representa a súa achega á matemática aplicada. O seu maior éxito matemático foi a súa investigación sobre a rotación dun sólido ao redor dun punto fixo polo que obtivo o Premio Bordin da Academia de Ciencias de París. O seu traballo póstumo, unha simplificación dun teorema de Bruns.
Sonja, Sofja, Sonya, Sophie, Sophia, Sonia, Sofya, son algúns dos nomes que fan referencia a esta muller excepcional como escritora, como matemática e como persoa. Non só foi a primeira muller que se doutorou en matemáticas e conseguiu ser profesora de Universidade, senón que tamén escribiu obras literarias. O relato da súa curta vida é fascinante. Comezou nunha aldeíña de Rusia, onde viviu a súa adolescencia e desde alí, nunha época na que as mulleres carecían totalmente de autonomía e estáballes totalmente prohibido asistir á universidade, o seu xenio matemático, o seu espírito libre e a súa especial personalidade para superar as barreiras que se interpoñían ás súas aspiracións, permitíronlle alcanzar as máis altas cotas do pensamento científico. O seu talento literario, plasmado na súa obra autobiográfica Recordos da infancia, conmóvenos. Chegou a ser amiga e colega dos máis grandes matemáticos da época como Weierstrass, Poincaré, Chevichev, Hermite, Picard, Mittag- Leffler, etc., e de científicos e literatos como Darwin, Eliot, Ibsen, Mendeleyev, Dostoyevski, etc. Todo isto podía ser suficiente para interesarnos pola súa vida, pero, ante todo foi unha gran matemática, creativa, orixinal e innovadora. A súa vida O 15 de xaneiro de 1850 naceu en Moscova, Sofía Vassilíevna Korvin- Krukovskaya, á que familiarmente chamaron Sonia. O seu pai Vasili Korvin- Krukovski era xeral de artillería e a súa nai Elizaveta Shubert, vinte anos máis novo que o seu marido, era filla do astrónomo de orixe alemá Fiodor Fiodorovitch Schubert. Ambos pertencían á nobreza rusa e frecuentaban os ambientes intelectuais. Foi a segunda filla do matrimonio. A súa irmá Aniuta era seis anos maior e Fedia, o seu irmán menor, era tres anos máis pequeno.Cando Sonia tiña seis anos o seu pai retirouse do exercito e estableceuse na facenda patrimonial de  Palibino. A paixón de Sonia cara ás matemáticas xurdiu na súa nenez escoitando os relatos do seu tío  Piotr  Vassilievitch que, sen ser matemático, transmitiulle un profundo interese por esta ciencia, tratando temas como a  cuadratura do círculo, a noción de  asíntota e outras consideracións sobre o infinito.

Aos trece anos empezou a mostrar moi boas calidades para o álxebra, pero o seu pai decidiu frear os estudos da súa filla. Ela conseguiu facerse cunha copia de  Eléments d’ Algèbre de  Bourdon e mantíñaa escondida para lela cando toda a casa durmía. Un veciño profesor de física,  Nikolai  Nikanorovich  Tyrtov, deixou á familia unha copia do seu novo libro que Sonia comezou a estudar. Cando  Tyrtov escoitou as súas explicacións e as deducións que fixera de todo aquilo que non coñecía quedou  estupefacto e recomendou ao seu pai que facilitase á súa filla o estudo das matemáticas.

En 1865, a familia de Sonia trasladouse a San Petersburgo para que ela e o seu irmán menor puidesen seguir estudando. Estudou xeometría analítica e cálculo infinitesimal co profesor Alexandre  Nikoláyevitch  Strannoliubski. Este quedou asombrado pola rapidez coa que comprendía complexos conceptos matemáticos como  asíntota ou límite pois “parecía que os soubese de antemán”. E Sonia lembrou que cando foron a vivir ao campo non había suficiente papel pintado para todas as habitacións e o cuarto dos nenos foi  empapelado cun libro  litografiado de  Ostrogradski sobre cálculo diferencial e integral. Desta maneira familiarizouse con moitas fórmulas matemáticas, e a pesar de que para ela, naquela época, carecían de sentido, cando comezou a estudar eses conceptos tivo a sensación de que xa os coñecía.

En Rusia, entre a mocidade, xurdira un movemento denominado  nihilismo que preconizaba a liberación dos escravos, a emancipación da muller, a importancia da educación e da ciencia, ademais de revelarse contra todo tipo de autoridade. Como estaba prohibido o acceso das mulleres á universidade, as mozas atoparan unha forma moi curiosa para saír de Rusia e poder estudar. A estratexia consistía en convencer a un mozo, que compartise estas mesmas ideas, a contraer un matrimonio de conveniencia. Sonia acompañaba sempre á súa irmá  Aniuta e ás amigas desta, a pesar de que eran maiores que ela, e como tantas mozas rusas, compartían estas ideas. Un día,  Aniuta e unha amiga, decidiron poñelas en práctica. O elixido foi  Vladimir  Kovalevski, un mozo que quería continuar os seus estudos en Alemaña. Con todo a súa resposta desconcertounas, xa que aceptaba o xogo, pero era con Sonia con quen quería casar. A pesar da oposición do seu pai, pois Sonia só tiña 18 anos, lograron convencelo. A voda celebrouse ese mesmo ano, 1868.

Na primavera de 1869 a parella estableceuse en  Heidelberg. Pero ao chegar déronse conta de que alí tampouco estaba permitido o acceso das mulleres á universidade, aínda que despois de moitos esforzos, Sonia conseguiu un permiso para que a admitisen como oínte. Estudou cos profesores  P.  du  Bois- Raymond e  L.  Koenigsberger. No outono de 1870 Sonia decidiu ir a Berlín para estudar con  Karl  Weierstrass, a quen consideraba “o pai da análise matemática”. Como alí tampouco estaba permitido o acceso das mulleres ás actividades universitarias, mesmo de forma moito máis firme, xa que non podían nin escoitar as conferencias, dirixiuse directamente a  Weierstrass para pedirlle clases particulares.

O soado profesor, un home de 55 anos, comprensivo e simpático, mostrouse perplexo ante a petición de Sonia e, para poñela a proba, deulle un conxunto de problemas preparados para os seus alumnos máis avanzados. Cando unha semana máis tarde chegou Sonia cos problemas resoltos,  Weierstrass dubidou, pero convidouna a sentar e ao examinar coidadosamente o seu traballo, observou asombrado que non só as súas solucións eran exactas, senón que ademais eran enxeñosas, claras e orixinais.  Weierstrass, impresionado polo seu talento matemático, sentiu cara a ela unha especial tenrura e a partir dese momento converteuse no seu amigo máis fiel, que sempre a apoiou e animou no seu traballo. Durante os catro anos seguintes admitiuna como alumna particular dándolle clases gratuítas.En 1874  Weierstrass considerou que os traballos de Sonia eran suficientes para obter un doutoramento. Como en Berlín era imposible, falou cun antigo alumno seu,  Lazarus  Fuchs da Universidade de  Gotinga, para que se lle concedese o doutoramento sen exame oral, só cos traballos entregados. Despois dunha enorme cantidade de xestións, a Universidade aceptou e Sonia presentou tres traballos de investigación, o primeiro Sobre a teoría de ecuacións en derivadas parciais, os segundo Suplementos e observacións ás investigacións de Laplace sobre a forma dos aneis de Saturno e o terceiro Sobre a redución dunha determinada clase de integrais  abelianas de terceira orde a integrais elípticas. O seu primeiro traballo foi aceptado como tese doutoral e concedéuselle o grao de doutora “ cum laude”.Sonia xa era doutora, con todo non atopaba traballo en ningunha universidade de Europa polo que volveu a Rusia co seu marido onde solicitou un permiso para presentarse a unha proba que lle permitise ensinar nunha universidade rusa, pero o Ministro de Educación denegoullo. Ese inverno morreu o seu pai dunha enfermidade cardíaca. O illamento e a dor en que quedou sumida e a necesidade de afecto e consolo, uniuna cada vez máis a  Vladimir e aos poucos foron cambiando as súas relacións de amizade polas de marido e muller.

En San Petersburgo, os  Kovalevski introducíronse enseguida no círculo social máis distinguido da cidade, onde levaron unha vida  mundana repleta de festas e de luxo. Sonia abandonara as matemáticas, dedicábase á literatura e escribía nuns periódico artigos científicos e críticas de teatro.  Vladimir tiña unha editorial na que publicaba obras de popularización científica. En 1878 naceu a súa filla, chamada  familiarmente  Fufa.

En xaneiro de 1880 foi convidada por  Chevichev a dar unha conferencia para o Sexto Congreso de Ciencias Naturais. Elixiu unha disertación sobre integrais  abelianas. Nunha noite traduciuna ao ruso e, cando a presentou, entusiasmou ao público, entre o que estaba  Gösta  Mittag- Leffler, alumno de  Weierstrass, que fora ao congreso para escoitala e convencela, de parte do mestre, para que renovase o seu traballo matemático.
  onia decidiu volver a unha vida dedicada ás matemáticas no estranxeiro. Primeiro foi a Berlín, onde  Weierstrass aconselloulle que traballase sobre a propagación da luz nun medio cristalino, despois a París onde coñeceu a  Hermite,  Poincaré e  Picard, e foi elixida membro da Sociedade Matemática. O 15 de abril de 1883 morreu o seu marido.

O 11 de novembro de 1883, a proposta de  Mittag- Leffler, foi aceptada como profesora na Universidade de Estocolmo. O posto docente que se lle ofrecía durante ese primeiro ano, no que se pretendía probar a súa competencia, non era oficialmente remunerado, pagábana os seus alumnos e a través dunha subscrición popular. A súa chegada foi un acontecemento que saíu na prensa e un xornal saudábaa como “princesa da ciencia” ao que ela  replicó: “Unha princesa! Se tan só asignásenme un salario” (ver [3]). O curso seguinte foi nomeada oficialmente profesora por un período de cinco anos.

En Estocolmo colaborou na redacción do Acta  Mathematica, unha revista internacional fundada por  Mittag- Leffler en 1882 que despois de máis dun século segue tendo vixencia, o que lle permitiu estar en contacto con matemáticos de todo o mundo.

En xuño de 1886, nunha viaxe a París, decidiu ocuparse dun problema matemático co que podía obter o Premio  Bordin da Academia de Ciencias de París. Nos primeiros meses de 1888, Sonia atopou casualmente a  Máxime  Kovalevski, xurista ruso e parente afastado do seu marido. Desde o seu primeiro encontro sentiu por el unha gran simpatía e admiración e aos poucos os seus sentimentos fóronse transformando nun amor apaixonado. Durante todo o ano, a vida de Sonia foi unha continua loita entre o seu amor a  Máxime e o seu traballo matemático. Na véspera de Nadal de 1888, a Academia de Ciencias de París, nunha sesión solemne, concedeulle o Premio  Bordin polo seu traballo: Sobre o problema da rotación dun corpo ao redor dun punto fixo. Anunciouse que o traballo gañador, escollido entre quince presentacións anónimas era tan elegante que se había engadido ao premio un suplemento de dous mil francos. Esta distinción científica non era só una das máis grandes que unha muller recibira nunca, senón unha das máis altas que calquera home quixese alcanzar.

En maio de 1889 foi nomeada profesora  vitalicia en Estocolmo, coa valoración positiva de  Bjerknes e  Hermite. No outono de 1889 ampliou e puíu a memoria pola que recibira o premio  Bordin separándoa en dous traballos. A un deles a Academia Sueca outorgoulle un premio de mil cincocentas coroas. Foi nomeada membro honorífico da Academia de Ciencias de San  Petesburgo pero non conseguiu ser membro de pleno dereito a pesar dos seus esforzos por conseguilo.

Cando chegou a Estocolmo dunha viaxe atopábase moi mal, pero deu clase durante dous días, ata que chegou o fin de semana no que caeu  exhausta. O 10 de febreiro de 1891, a enfermidade tivo máis forza que ela. A noticia da súa morte conmoveu a todo o mundo. Matemáticos, artistas e intelectuais de toda Europa enviaron telegramas e flores. En todos os xornais e revistas apareceron artigos encomiando a esta muller excepcional.